- रामबहादुर थापा
स्थापनाकालीन पुस्तक लेखिएको दराज उघार्दा भित्र जीर्ण पुस्तक र हस्तलिखित पत्रिका भेटिन्छन्। भारतबाट ल्याइएका पुस्तक राखेर संस्थापकले विसं २००३ मा विद्यामन्दिर पुस्तकालय खोलेका हुन्।
नेपालका धेरै कम पुराना पुस्तकालयमध्ये यहाँको विद्यामन्दिर पुस्तकालय पनि एक हो।
हस्तलिखित पुस्तक, पत्रपत्रिकाको संग्रह हुँदै पुस्तकालयले अहिले आफूलाई विद्युतीय पुस्तकालयको रुपमा विकसित गर्न सकेको छ।
पुस्तकालय खुल्दा ताका ज्यादाजसो हिन्दी भाषाका पुस्तक संग्रहित थिए। त्यसबेलाका सिर्जनशील पुस्ताले हातैले लेखेका साहित्यिक र समसामायिक पत्रिका निकाल्थे।
तिनै पुस्तक, पत्रपत्रिका पुस्तकालयमा आउने पाठकलाई उपयोगी पठन सामग्री बन्थे। तिनै मूल्यवान् सामग्री अहिले इतिहासका साक्षी र आगन्तुकका लागि आकर्षणको वस्तु बनेका छन्।
बागलुङको पहिलो हस्तलिखित पत्रिका मानिने ‘सही बाटो’ पनि पुस्तकालयमै संग्रहित छ जसलाई यहाँको पत्रकारिता जगत्ले आस्थाको प्रिय पत्रिका मान्ने गरेको छ।
पुस्तकालयका प्रधान संरक्षक ओमकारप्रसाद गौचनको सम्पादनमा विसं २००८ मा प्रकाशित पत्रिकाको मुख्य समाचारको शीर्षक छ – ‘वामीटक्सारमा गुल्मी माल सार्न दिँदैनन् भन्दै बागलुङमा भीषण जुलुस’।
यतिमात्र होइन, तत्कालीन समयका ज्योति, मञ्जरी, सरोज, नालगायतका हस्तलिखित पत्रिका पुस्तकालयमा सुरक्षित छन्।
‘सुरु ताका पुस्तकालयमा नेपाली, हिन्दी भाषाका पुराना पुस्तक र हस्तलिखित पत्रिका मात्रै थिए’ – पुस्तकालयका पूर्व अध्यक्ष लालचन्द्र राजभण्डारीले भने। समय क्रममा पुस्तक, सन्दर्भ सामग्री थपिँदै गएपछि पुस्तकालय हालको अवस्थामा आएको उनको भनाइ छ।
निरंकुश राणा शासनकालमा खुलेको यस पुस्तकालय यस क्षेत्रकै शैक्षिक, सामाजिक विकासको अग्रणी संस्था मानिन्छ। स्व ओमप्रसाद गौचन र मेघकुमार वैद्यले स्थापना गरेको पुस्तकालय अहिले ‘नमूना’ बन्दै गएको छ।
प्रतिकूल समयमा जन्मेर पनि समाजमा स्थापित हुन पुस्तकालय र त्यसको नेतृत्व सफल देखिन्छ। सुरुमा हालको विद्यामन्दिर माध्यमिक विद्यालयको सानो कोठामा खुलेको पुस्तकालय २०२८ सालमा बागलुङ नगरपालिका–३ भूपिचोक (तत्कालीन बटुवा बस्ने पौवा) मा सरेको थियो।
सो पौवा र जग्गा त्यसबेलाका प्रधानपञ्च टोपबहादुर बिजुक्छेले पुस्तकालयलाई दिएपछि पुस्तकालयले दिगो रुप लिन सुरु गरेको हो। अहिले चारतल्ले सुविधा सम्पन्न भवनबाट पुस्तकालय सञ्चालित छ।
पुस्तकालयमा अहिले विभिन्न भाषा र विधाका १४ हजारभन्दा बढी पुस्तक संग्रहित छन्। पुस्तकालयले बदलिँदो समयको माग बमोजिम डेढ वर्ष अघिदेखि विद्युतीय पुस्तकालय (इ–लाइब्रेरी) पनि सञ्चालनमा ल्याएको छ जसमा १० हजार पुस्तक र एक लाख उपयोगी सामग्री सुन्दै, हेर्दै पढ्न सकिने व्यवस्था छ।
पुस्तकालयलाई यो अवस्थामा ल्याउन सर्वसाधारण व्यक्तिदेखि संघसंस्था र सरकारी निकायको पनि भूमिका छ ।
विसं २०६० मा पुस्तकालयको आधुनिक भवन बनाउन ‘रुम टु रिड’ ले १६ लाख सहयोग गरेको थियो। बाँकी रकम पुस्तकालय व्यवस्थापनले जुटाएको हो।
सामुदायिक पुस्तकालय भएकाले सबैको सहज पहुँचमा पुस्तकालय रहेको पुस्तकालयका पूर्व अध्यक्ष महेशचन्द्र प्रधानले बताए।
उनका अनुसार पुस्तकालयले पुस्तकका अतिरिक्त अखबार र ‘म्यागेजिन’ पनि पाठकका लागि उपलब्ध गराउने गरेको छ। विद्यामन्दिर पुस्तकालय राजनीतिक चेतनाको पनि जग रहेको उहाँको अनुभव छ।
पुस्तकालय प्रगतिशील पुस्तक, चिन्तन, छलफल नरुचाउने तत्कालीन सत्ताको तारोसमेत बनेको उनले बताए।
जुनसुकै परिस्थितिमा पनि अविछिन्न रुपमा सेवा दिएर पुस्तकालयले समाजमा ठूलो योगदान पुर्याउँदै आएको छ। न्यून शुल्कमा साधारण सदस्य बन्ने पाठकले पुस्तक घरमै लगेर आलोपालो पढ्न पाउने व्यवस्था छ।
पुस्तकालयमा संरक्षक र आजीवन सदस्यको संख्या १०० नाघेको छ। पुस्तकालयले चलाउने हरेक गतिविधिमा देशविदेशमा रहेका नेपालीको उत्साहजनक सहभागिता रहने गरेको छ।
विद्युतीय पुस्तकालय खोल्न विदेशमा रहेका नेपालीले लाखौँ रुपैयाँ सहयोग गरेका थिए। नेपाल लाइब्रेरी फाउण्डेशनका युरोप संयोजक सोम सापकोटाको विशेष पहलमा विद्युतीय पुस्तकालय सञ्चालनमा आएको हो।
सबैको सकारात्मक सहयोगमा पुस्तकालय यो अवस्थामा आएको पुस्तकालयका अध्यक्ष राजेशचन्द्र राजभण्डारीले बताए। ‘पुस्तकालयलाई आर्थिक, भौतिक र कार्यक्रमिक रुपमा सम्पन्न बनाउने अभियानमा छौँ,’ उनले भने,‘४ नं प्रदेशकै नमूना पुस्तकालय बनाउने अठोट लिएका छौँ।’
अहिलेको व्यवस्थापन समितिले पुस्तकालयको कोषलाई बढाएर सात लाख पुर्याएको र छिट्टै १० लाख पुर्याउने भएको छ। गत वर्ष कोष वृद्धिका लागि चलाइएको ‘एक व्यक्ति एक हजार’ अभियानबाट करिब चार लाख जुटेको थियो।
पुस्तकालयसँगै अन्य सेवा र गतिविधि सञ्चालन गर्दै आएको पुस्तकालयका सचिव राम थापा ‘अविरल’ ले बताए। उनका अनुसार पुस्तकालयले बाल विकास केन्द्र पनि सञ्चालन गर्दै आएको छ। पुस्तकालयले नियमित काव्यगोष्ठीलगायत सिर्जनशील काम पनि गर्दै आएको छ।
एक पुस्तकाध्यक्षसहित चार जनालाई रोजगारी दिएको यो पुस्तकालयले सार्वजनिक बिदा बाहेकका दिनमा बिहान १० देखि साँझ ५ बजेसम्म सेवा दिँदै आएको छ। पुस्तकालयको थप स्तरवृद्धि गर्ने योजनामा व्यवस्थापन पक्ष लागिपरेको छ।
स्थानीय तहले पनि पुस्तकालयको विकास र प्रवद्र्धनमा सघाउने प्रतिबद्धता जनाएको छ। बागलुङ नगरपालिकाका प्रमुख जनकराज पौडेलले विद्यामन्दिर पुस्तकालय समाजको धरोहर रहेको प्रतिक्रिया दिए ।
पुस्तकालयको विकासमा नगरपालिकाले आवश्यक सबै सहयोग उपलब्ध गराउने उनले बताए।रासस
